سینوس و سینوزیت
سینوسهای پارانازال ( مجاور بینی )، حفراتی پر از هوا در ضخامت استخوان های سر و صورت در دو طرف بینی و بدین شرح می باشند: سینوس فرونتال یا پیشانی در ضخامت استخوان فرونتال در بالای چشم ها و ناحیة ابروها، سینوسهای ماگزیلری (فکی) در گونه های دو طرف که در ضخامت استخوانهای ماگزیلری (فکی) واقع شده اند، سینوسهای اتموئیدال در پشت پل بینی و بین چشمها و بالاخره سینوس اسفنوئیدال که عمقی ترین سینوس بوده و درخلف چشم ها و پشت اتموئید در ضخامت استخوان همنام خود قرار گرفته است. سینوس های ماگزیلری و اتموئید از بدو تولد وجود دارند. سینوس فرونتال به تدریج به وجود آمده و از سال اول و دوم زندگی شروع به هوا دار شدن می نماید. معمولاً سینوس فرونتال در حدود سن 9 سالگی به اندازة قابل ذکر دست می یابد. سینوس اسفنوئید از سال سوم زندگی تدریجاً تشکیل شده و تا سن 12-10 سالگی از نظر بالینی به صورت قابل توجهی در نمی آید.
در مخاط سینوس های اطراف بینی مانند جدار بینی و سایر مجاری تنفسی، غدد مترشحة موکوئید وجود دارند که ترشحات خود را از طریق مجاری ویژه ای به داخل حفرة بینی تخلیه می کنند. هر سینوس حاوی یک منفذ است که به داخل بینی راه داشته و امکان تبادل هوا و جریان مخاطی را بین حفرات سینوسی و بینی فراهم می سازد. تمام جدار داخل بینی، مخاط سینوسها و مجراهای دستگاه تنفس، توسط لایة نازکی از موکوس که به وسیلة غدد مربوطه ترشح می گردد، مفروش شده است. باکتریها و ذرات خارجی موجود در هوای دمی، بر روی این لایة موکوسی رسوب می کنند. جریان مداومی از ترشحات موکوئیدی همراه با ذرات موجود در آن، توسط حرکت دائمی مژکهای سلول های سطحی این مجاری به سوی حلق رانده شده و بلعیده می شود. باکتریهای جمع آوری شده، در معده تحت تأثیر اسید آن تخریب می گردند. این عمل لایة موکوسی، نقش حفاظتی داشته و هرگونه اختلال در این عملکرد، بینی، سینوسها و کل سیستم تنفسی را مستعد ابتلا به عفونت می نماید.
با توجه به ارتباط بین حفرة بینی با سینوسهای اطراف آن، هر عاملی که در مخاط بینی تورم و التهاب ایجاد کند می تواند سینوسها را نیز متأثر سازد. به دنبال التهاب مخاطی و انسداد دهانة خروجی سینوس، هوای به دام افتاده، چرک و سایر ترشحات محبوس شده در سینوس، به دیوارة آن فشار آورده و منجر به ایجاد درد در ناحیة مذکور می گردند. ضمن اینکه عواملی چون سرما، آلرژی و تحریکات محیطی نیز همه می توانند موجب ناراحتی و درگیری سینوسهای اطراف بینی شوند.
مطالعة سینوسهای ناحیة سر و گردن از موارد مهم کلینیکی است. ارزیابی سینوسها توسط 4 نوع رادیوگرافی استاندارد ( با نماهای ویژه که در هریک سینوسهای خاصی قابل مشاهده اند ) و CT اسکن امکان پذیر است. برای پیگیری فرد مبتلا به بیماری مزمن سینوس، لازم نیست تمام نماها گرفته شود ولی بهتر است در آغاز درمان، گرافی های مربوط به هر 4 نما را تهیه نمود. با پیدایش CTاسکن، بررسی سینوسهای اطراف بینی دچار پیشرفت عمده ای گشته و در بسیاری از موارد، CT به عنوان روش انتخابی برای مطالعة دقیق سینوسها جایگزین تصویربرداریهای معمولی رادیوگرافیک شده است. MRI برای بررسی سینوسها ارزش چندانی ندارد زیرا ساختمانهای استخوانی را مشخص نمی کند.
سینوزیت یعنی تغییر التهابی مخاط سینوس. به دنبال این تغییر، نشانه ها و علایم مشخصی به وجود می آیند که با معاینة فیزیکی و به کمک روشهای تصویربرداری متداول تشخیص داده می شوند.
بیشتر سردردها و ترشحات موکوئیدی بینی که بطور معمول به اشتباه به سینوزیت نسبت داده می شود، مربوط به سایر بیماریهاست و فقط 5% از دردهای صورتی ناشی از سینوزیت حاد می باشد. سینوزیت چرکی حاد، در واقع عارضه ایست که در همراهی با سرماخوردگی و یا به دنبال آن دیده می شود. از سایر علل سینوزیت حاد می توان به افت ناگهانی درجة حرارت محیط و یا شیرجه زدن در آب آلوده اشاره کرد کـه نوع دوم براثر ورود آب پرفشار به بینی رخ داده و برخلاف سایر انواع سینوزیت، شروعی حاد و ناگهانی را در پی خواهد داشت.
به دنبال سرماخوردگی ویروسی، مخاط سینوس ملتهب و ضخیم شده و دهانة آن مسدود می گردد. عدم درناژ ترشحات مخاطی از سینوس که به دلیل انسداد منفذ آن می باشد، موجب فراهم گشتن شرایط مساعد برای تکثیر باکتریها در این ناحیه و شروع یک سینوزیت حاد عفونی می شود. اولین علامت این بیماری، احساس پری و احتقان در بینی است و پس از آن یک فشار تدریجی و درد بر روی سینوس گرفتار به وجود می آید. احساس کوفتگی، بیحالی عمومی، ضعف، خستگی و سرفة شبانه از سایر علایم احتمالی هستند. گاهی اوقات یک تب خفیف نیز وجود دارد. آکادمی گوش و حلق و بینی امریکا معتقد است که سردرد صبحگاهی در زمان بیدارشدن ازخواب، درد گونه ها یا دندان های خلفی بالا، ترشح چرکی از بینی به مقدار زیاد به مدت بیش از 10 روز و تشدید نشانه ها به جای بهبود پس از پایان دورة معمول سرماخوردگی، باید شک به عفونی شدن سینوسها را برانگیزد. علایم بیمار ظرف مدت 72-48 ساعت پیشرفت می کنند. با فشار بر روی صورت در ناحیة سینوس مبتلا، درد و حساسیت شدید ایجاد می گردد. بدین ترتیب که درد در سینوزیت فکی روی گونه و دندانهای بالا ( این بیماران گاهی به فکر مشکلات دندانی می افتند )، در سینوزیت اتموئید در داخل و عمق چشم، در سینوزیت پیشانی در جلوی سر و بالای ابروها و در سینوزیت اسفنوئید ( که معمولاً ناشایع است ) در پشت چشم و یا پس سر احساس می شود. البته در اکثر بیماران، درد و حساسیت در چند ناحیه حس شده و به طور واضح دلالت بر گرفتاری یک سینوس معین ندارد. گاهی گرفتاری هریک از این سینوس ها می تواند با علایم خاص خود همراه باشد. به عنوان مثال تورم پلک ها و بافت های اطراف چشم یا اختلال بویایی در سینوزیت اتموئید و یا درد گوش و گردن که گاهی در همراهی با علایم سینوزیت اسفنوئید مشاهده می شود. در سینوزیت حاد پیشانی و فکی، درد حدود 2-1 ساعت بعد از بیدار شدن از خواب شروع شده و به مدت 4-3 ساعت ادامه می یابد.
میزان درد در اواخر بعد از ظهر و عصر به تدریج رو به کاهش مـی گذارد. در 48-24 ساعـت اول بیـماری ممکنست ترشح بیـنی آغشته به خون باشد که سریعاً به حالت چرکی در می آید. خروج ترشحات چرکی از خلف بینی به سمت حلق که از نشانه های شایع سینوزیت در معاینه است، می تواند باعث گلودرد، تحریک حنجره و سرفه گردد.
می توان به کمک عکس های رادیوگرافیک و یا CT اسکن، کدورت سینوس مبتلا را مشاهده کرد که البته حتماً برای اثبات تشخیص سینوزیت ضروری نیست. درمان سینوزیت حاد، طبی است. التهاب مخاط سینوسها متعاقب سرماخوردگی می تواند بدون درمان نیز ظرف 2 هفته بهبود پیدا کند. ولی استفاده از آنتی بیوتیک برای معالجة قطعی عفونت و جلوگیری از پیشرفت آن و عوارض احتمالی آینده، ضروری است.
باید درد بیمار را توسط مسکنهای ضد درد کنترل نمود. قراردادن دستمال گرم و مرطوب برروی سینوس ملتهب، بهبود علایم بیمار را تسریع می کند. گاهی استفاده از اسپری بینی استروئیدی درخلال درمان از التهاب و تورم سینوس می کاهد. باید بینی را تا حد ممکن باز نگه داشت که این امر به کمک قطره های بینی یا اسپری بینی حاوی داروهای منقبض کنندة عروقی ( مانند افدرین و فنیل افرین ) انجام می پذیرد. ترکیبات آنتی هیستامین دکونژستان، بخور اکالیپتوس و شستشو با آب نمک نیز از اقدامات مفید درمانی محسوب می گردند. درمان اصلی سینوزیت چرکی حاد، آنتی بیوتیک است که برای ریشه کنی عفونت سینوسها بیشترین تأثیر را دارد. شایع ترین آنتی بیوتیکهای مصرفی عبارتند از : پنی سیلین، آمپی سیلین، آموکسی سیلین و کوتریموکسازول. در کودکانی که به دو دوره درمان با آنتی بیوتیک های رایج پاسخ نمی دهند، دوز یا طول درمان افزایش داده شده و یا آنتی بیوتیک وسیع الطیف مانند سفوتاکسیم یا سفتریاکسون وریدی به کار برده می شود.
در برخی از بیماران، منفذ خروجی سینوس به دلیل تورم و یا چسبندگی ترشحات کاملاً مسدود می شود که این امر بیشتر از هـمه در سینوس پیشانی و بـا درجات کمـتر در سینوس فـکی رخ می دهد. با مسدود شدن کامل دهانة سینوس، ممکنست عفونت به صورت تهاجمی از طریق دیوارة خلفی سینوس پیشرفت کرده و به عوارضی چون مننژیت و آبسه منجر شود.
گاهی با درمانهای معمول، چرک حفرات سینوسی به داخل بینی تخلیه نمی شود که در این مواقع درناژ سینوس مبتلا از طریق جراحی، زیر بی حسی موضعی یا عمومی ضرورت می یابد. ولی به طور کلی در حین مرحلة حاد سینوزیت، انجام عمل جراحی روی دیواره های استخوانی سینوس ممنوع است. به دنبال یک حملة سینوزیت حاد الزاماً بیمار به سینوزیت مزمن دچار نمی شود، ولی درصورت عدم تشخیص و درمان به موقع و یا عارضه دار شدن آن، ممکنست چنین حالتی اتفاق بیفتد. بیش از 90% بیماران مبتلا به سینوزیت چرکی حاد، توسط درمان محافظه کارانه بهبود می یابند. دورة سینوزیت عفونی حاد معمولاً 3 هفته یا کمتر می باشد.
